ماهنامه زمانه
پیاپی 33 (خرداد 1384)

نظریه ولایت فقیه که توسط حضرت امام خمینی (ره) ارائه، تبیین و تحقق یافت، نه تنها به مهمترین نقطه عطف در تاریخ سیاسی ایران و تشیع مبدل گردید، بلکه ساختار سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نظام بین الملل را تحت تاثیر آشکار خود قرارداد و به ویژه مسلمانان را برای تشکیل یک قطب مستقل و قدرتمند جهانی در مسیر گامهای عملی نهاد. ازاین رو، شناخت عمیق و اصولی اندیشه های سیاسی حضرت امام خمینی(ره) یکی از ضرورتهای اصلی در مطالعات مربوط به امام شناسی، انقلاب شناسی و تاریخ تحولات معاصر ایران و جهان نیز می باشد.
نظر به آن که خردادماه به مناسبت سالگرد درگذشت حضرت امام (ره) برای مردم مسلمان ایران، یاد و خاطره خاصی را تداعی می کند، ماهنامه زمانه در این شماره گفت وگویی را با آقای دکتر نجف لک زایی پیرامون اندیشه های سیاسی حضرت امام خمینی(ره) انجام داده است و شمارا به مطالعه آن دعوت می کند.
دکتر نجف لک زایی دانش آموخته حوزه علمیه قم و دارای دکترای علوم سیاسی است. از وی تاکنون کتابها و مقالات متعددی در حوزه اندیشه سیاسی اسلام و ایران منتشر شده است. اندیشه سیاسی محقق سبزواری، اندیشه سیاسی صدرالمتالهین، زمینه های انقلاب اسلامی ایران و سیر تطور تفکر سیاسی امام خمینی از جمله کتابهایی هستند که تاکنون از سوی ایشان منتشر شده اند. دکتر لک زایی در حال حاضر سردبیر فصلنامه علوم سیاسی و رئیس پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی است.

در میان نخست وزیران محمدرضاشاه هیچ کدام به اندازه اسد الله علم نسبت به قدرت و جایگاه روحانیت از خود بی توجهی نشان نمی دادند و شاید اعتماد بیش ازحد او به دوستی دیرینه اش با شخص شاه در این مساله بی تاثیر نبود. شاه، پس ازآن که با سپردن تضمینهای لازم نظر مثبت دولت امریکا را به انجام اصلاحات امینی توسط خود جلب کرد، اسد الله علم را به جای امینی به نخست وزیری برگزید و علم نیز در اولین گام برای انجام اصلاحات مدنظر امریکا، به سراغ لایحه ای رفت که از زمان تصویب آن توسط اولین مجلس مشروطه، همچنان بلااجرا و مسکوت مانده بود. این تصمیم علم در شرایطی صورت می گرفت که مجلس سنا و ملی تعطیل شده بودند و این خلا چنان او را به وسوسه انداخت که وی درصدد برآمد علیرغم ممنوعیت قانونی، لایحه مذکور را با انجام چند تغییر اساسی، از جمله اعطای حق رای به زنان و حذف شرطهایی از قبیل مسلمان بودن نمایندگان و قسم خوردن به کتاب آسمانی اسلام توسط نماینده های غیرمسلمان، آن را برای اجرا به تصویب هیات دولت رساند. مسلما علم به این ذهنیت رسیده بود که اگر امریکا از شاه و شاه نیز از او حمایت کند، برای اقدام او به هر کاری کافی است. درواقع هیچ گاه حتی در تصور وی نمی گنجید که گروهی روحانی بتوانند با به راه انداختن تظاهرات و تلگراف و اعتراض نامه او را در یک عقب نشینی چندمرحله ای به سر خانه اول بازگردانند. جالب آن که، اسد الله علم گرچه درنهایت شکست خود را پذیرفت و الغای قانون مذکور را اعلام کرد، اما سعی داشت با زیرکی، نام کسی را که در واقع عامل اصلی شکست او بود، با ذکرنکردن در جوابیه هایش، مخفی بدارد. اما امام با زیرکی خاص خود، علم را از این بابت نیز ناامید کرد و با تحمیل یک شکست دیگر بر این نخست وزیر وقت، او را به درج اعلامیه الغای لایحه در جراید آن زمان مجبور ساخت و این چنین همه چیز بر همگان آشکار شد.

یکی از بزرگترین موانع تکامل و دستیابی به حقیقت، چه در حوزه معارف دینی و چه در زمینه اندیشه و رفتارهای سیاسی و اجتماعی، پدیده تحجر است. این پدیده که قدمت آن را می توان تا دوردستهای تاریخ برد، اختصاص به پیروان مذاهب ندارد، بلکه عارضه ای فکری است که در فرد، خانواده، قبیله، قوم و ای بسا یک جامعه بزرگ بروز می یابد و ممکن است در زمینه های دینی، سیاسی، فرهنگی و... خودنمایی کند.
جمود فکری یا خشک مغزی مترادفهای مناسبی برای واژه تحجر هستند و دامنه رسوخ آن را تاحدودی معلوم می سازند. بنابراین پدیده تحجر از دیدگاه جامعه شناختی دارای تعریف و طبقه بندی علمی خاصی می باشد و در نزد سایر ملل و اقوام نیز مورد مطالعه و شناخت واقع شده است. اما آنچه در این مقاله مورد تاکید قرار می گیرد، جایگاه عارضه تحجر در آیات و روایات اسلامی و نیز اندیشه سیاسی فقهی حضرت امام(ره) می باشد که با توجه به اهمیت انقلاب اسلامی ایران در دنیای معاصر موضوعی کاملا مهم و قابل اعتنا به حساب می آید. انقلاب اسلامی ایران به رهبری حضرت امام خمینی(ره) به خودی خود پدیده ای مدرن به حساب می آید اما با بنیادها و پدیدارهای مدرنیته غربی فرسنگها فاصله دارد. حضرت امام(ره) بنای نهضت را بر این گذاشته بودند که نباید به بهانه دوری جستن از مظاهر و پدیدارهای زیانبار مدرنیته غرب، در گرداب تحجر و مقدس مآبی فرو غلطید و سرنوشت دنیای اسلام را به دخمه های تاریک جمود و تحجر واپسگرایان رهنمون ساخت.
حضرت امام(ره) بارها در پیامهای کتبی و شفاهی خود مسلمانان را از خطر جمود و جمودگرایان برحذر داشته و ضرر و زیان آنها را بیشتر از زیان ناشی از جانب کافران و معاندان دانسته اند. مقاله زیر پدیده تحجر اعم از مذهبی و سیاسی را از دیدگاه قرآن، روایات و حضرت امام (ره) مورد بررسی قرار می دهد.

هرچند دستگیری حضرت امام خمینی(ره) در سال1342، که تجاوز آشکار و بی پروا به حریم مرجعیت و روحانیت تلقی می شد، وقوع انفجار سیاسی و نهضت مردم ایران در پانزدهم خرداد را در پی داشت، اما با بررسی دقیق جامعه شناسانه از وضعیت ایران آن روز و درنظرگرفتن اعتصابات و نارضایتی های گروهی اقشار مختلف ایران در طی چند سال نزدیک به قیام پانزده خرداد معلوم می گردد که اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران آن روزگار به قدری پریشان و نابسامان بوده است که قیام گسترده مردم در پانزدهم خرداد سال1342 را، علیرغم همه مسائل، می توان برآیند نهایی و نقطه انفجار این وضعیت نیز تلقی کرد.
در مقاله حاضر اوضاع سیاسی اجتماعی ایران در دهه پیش از قیام پانزده خرداد مورد تحلیل قرار می گیرد و نگارنده تحولات اقتصادی، اجتماعی و... پس از کودتای امریکایی بیست وهشتم مرداد1332 را زمینه ساز اصلی شکل گیری قیام گسترده و اعتراض آمیز مردم در واقعه پانزدهم خرداد1342 قلمداد می کند.
تصویب لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی (شانزدهم مهر 1341)، رفراندوم اصلاحات شاه (ششم بهمن 1341) و کشتار طلاب علوم دینی در مدرسه فیضیه قم (دوم فروردین1342) را اغلب عمده ترین زمینه های قیام پانزدهم خرداد1342 برمی شمارند؛ درحالی که این وقایع را حداکثر می توان «زمینه های تسریع بخش قیام» به حساب آورد؛ زیرا این رخدادها خود معلول علتها و زمینه های دیگری هستند که در سالهای پس از کودتای بیست وچهارم مرداد1332 و به ویژه در سالهای نخستین دهه1340 بر جامعه ایران سایه افکنده بود. برای دستیابی به چنین نتیجه ای، نخست به تشریح مختصر سیمای اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران در سالهای پس از کودتای بیست وهشتم مرداد1332 تا سالهای اولیه دهه1340 می پردازیم و سپس به علل اجرای اصلاحات شاه و نیز رفتار و خواسته های سیاسی مردم در آستانه قیام پانزدهم خرداد اشاره خواهیم کرد.

بسیاری از نظریه پردازان سیاسی جهان درشگفتند که امام خمینی(ره) چگونه توانستند بدون بهره گیری از نظریه پردازی های متعارف سیاسی، یک انقلاب فراگیر و سپس یک نظام سیاسی متفاوت را بنیان گذارند؛ به گونه ای که به شکل گیری یک قطب بندی جدید در صحنه بین الملل منجر گردید.
امام(ره) فضایل و کمالات علمی و عملی بسیاری را کسب نموده بودند، اما ایشان برای برانگیختن مردم ایران علیه نظام ستم شاهی، شیوه تدریس و تشریح فلسفه، اصول و کلام را در پیش نگرفتند، بلکه از موضع یک مرجع دینی برداشتهای سیاسی خود از فقه را در قالب احکام عملی صادر می کردند؛ به گونه ای که موضع گیری های سیاسی وی به صورت تکلیف شرعی برعهده روحانیون و سایر طبقات مردم قرار می گرفت. درواقع، صرف نظر از تبحر جامع الاطراف امام خمینی(ره) در شاخه های علوم اسلامی، اندیشه سیاسی ایشان اساسا مبتنی بر فقه بود و بنابراین فروعات این اندیشه نیز ریشه فقهی داشت. از جمله این فروعات، بحث حقوق و آزادی های فردی است که در زمره مهمترین مباحث سیاسی به حساب می آید. آنچه در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) در مورد حقوق فردی و آزادی های اجتماعی بیان شده، چه پیش از وقوع انقلاب اسلامی و یا پس از آن در دوران حکومت اسلامی از رویه و جهت گیری واحدی برخوردار است. از منظر امام خمینی(ره) هدف اسلام و حکومت اسلامی بر مدار سعادت انسان می چرخد و این هدف در پرتو حفظ حقوق و آزادی های مشروع انسانها حاصل می شود. قدر و اعتبار آزادی و امنیت فردی و اجتماعی در اندیشه های امام(ره) به اندازه ای است که می تواند ملاک عدالت و حقانیت حکومتها شناخته شود و رعایت این مسائل از سوی حاکمان بزرگترین وظیفه آنها محسوب می گردد.
درهمین راستا مقاله حاضر مقوله اصلی سیاست و حکومت در اندیشه های امام خمینی(ره) را نگریسته و تبیین نموده است.

یکی از رویدادهای کلیدی در تاریخ جنبشهای دانشجویی ایران معاصر جنبش دانشجویان دانشگاه تبریز در خردادماه سال1354 بود. این رویداد که برای بزرگداشت یاد شهدای پانزدهم خرداد 1342 و تبعید رهبر کبیر انقلاب اسلامی به وقوع پیوست، جنبشی بزرگ و به یادماندنی توسط دانشجویان دانشگاه تبریز بود که ویژگی های تازه ای داشت. یکی از این ویژگی ها آن بود که نیروهای مذهبی در درون دانشگاه انسجام یافته و تاحدودی سازمان دهی شدند و ازآن پس در کنار سایر جریانات سیاسی دانشگاه موجودیت یافتند. ویژگی دیگر این جنبش آن بود که شعارهای مذهبی و طرفداری از حضرت امام خمینی(ره) بر سر زبانها جاری گشت و اولین زمزمه های انقلاب از میان این جنبش برخواست. دانشگاه پس از سالها نفوذ ایدئولوژی های عمدتا چپ گرا جای بزرگی برای ایدئولوژی اسلامی باز نمود و در کنار شعارهای مارکسیستی، شعارهای دینی هم بر زبانها رایج گردید.

جانشینی شخصیت بزرگی چون امام خمینی(ره) به خودی خود یک موفقیت شخصی فوق العاده است، اما نکته در اینجاست که به دست آوردن این توفیق به راحتی و برای هر شخصی میسر نخواهد بود. فضیلتهای چشمگیری لازم است تا بتواند کسی را در جای امام خمینی(ره)، نادرترین رهبر سیاسی و دینی تاریخ معاصر کشورمان بگذارد. به ویژه که این جانشینی در فضای تالم بار ارتحال آن رهبر فقید و در سوزوگدازهای یک امت عزادار و در شرایط هم آغوشی اندوه و اضطراب انجام شود.
اما برای مردم ایران این مرد یاد خمینی را داشت و همه ویژگی های او را در خود احراز کرده بود. سیدعلی خامنه ای که مردم ایران از کوران مبارزات انقلابی با او مانوس و آشنا بودند، به طور خاص طی نطقی در سازمان ملل در سال 1366 و به عنوان رئیس جمهوری ملت ایران بیش ازپیش مورد توجه جهانیان قرار گرفت و در همان اثنا بود که امام خمینی(ره) برای اولین بار به نزدیکان خویش صراحتا گفتند که ایشان لیاقت رهبری را دارند.
او هم اکنون از خانه کاملا ساده و حسینیه همجوار آن، بیش از پانزده سال است که انقلاب اسلامی ایران را رهبری می کند و کشتی سرزمین اسلامی ما را از پس طوفانها و امواج سهمگین این چندساله به پیش برده است.
این متن ترجمه مقاله ای است که جهت آشنایی حجاج کشورهای مسلمان در سال1382 از سوی معاونت بین المللی بعثه رهبری تهیه و توزیع شده است و با لحاظ رویکرد و فضای فکری مخاطب غیرایرانی ویرایش گردیده است. از آنجاکه متاسفانه معرفی مناسبی از مقام معظم رهبری برای خارج از ایران وجود ندارد این مقاله که البته برای نسل جدید در ایران نیز قابل استفاده است تقدیم علاقمندان می گردد.

گسترده نویسی و ورود به عرصه های متنوع، برای یک تاریخ نگار هرچقدر هم که فعال و متعهد باشد، خروج از پژوهش و تالیف حرفه ای و روشمند را در پی خواهد داشت. شکی نیست، شهرت یافتن یک اثر و تجدید چاپ پی درپی آن لزوما به مفهوم قوت یک کتاب نیست بلکه چه بسا خلا موجود و نیازهای مخاطبان این شانس را برای ناشر و مولف تواما پدید آورده باشد. کتاب «جریانها و سازمان های مذهبی سیاسی ایران» به قلم رسول جعفریان از چاپ اول تاکنون که چاپ پنجم آن روانه بازار گردیده و هربار تغییرات و دگرگونی های اساسی محتوایی و شکلی در آن رخ داده، با چندین نوع نقد روبرو بوده است. برخی نقدها اتقان و انسجام منطقی تحقیق و بعضی نیز منابع و مستندات آن را مورد پرسش قرار داده اند. همچنین پاره ای از نقدها نیز روشمندی و ساختار این اثر را با دیده تردید نگریسته اند. نقد حاضر می تواند در ادامه نقدهای قبلی، در ردیف نوع سوم از نقدهای مزبور مورد توجه مولف محترم و خوانندگان قرار گیرد.

نگاهی دقیق و آهسته بر مواد مربوط به ریاست جمهوری در قانون اساسی جمهوری اسلامی ما را با گوشه ها و زاویه هایی از این مقوله مهم آشنا می سازد که در نگاه سطحی و پرشتاب ایام، دچار کدورت و مسامحه گردیده اند. اسلام دموکراتیک و دموکراسی اسلامی پدیده ای بود که با وقوع انقلاب اسلامی ایران در قاموس سیاسی نمایان گردید و طرح یک نظام سیاسی دینی متکی بر آراء عمومی پی افکنده شد. اما اکنون که مردم ایران تجربه مسئولیت پنجمین رئیس جمهور کشورشان را پشت سر گذاشته اند، گویی که با دقت و حوصله بیشتری به ششمین رئیس جمهور خود می اندیشند و تنوع نامزدهای احتمالی آینده برای احراز این مسئولیت انعکاس پیش روی داشتن تحولاتی تازه است. نوشتار حاضر، ابعاد شکلی و محتوایی مقوله ریاست جمهوری را از منظر قانون اساسی مورد توجه قرار داده است.

این مقاله، قسمت دوم نوشتاری است که در شماره 28 مجله به چاپ رسید و در آن بر ضرورت تشکیل سازمان روحانیت تاکید شده بود تا به عنوان گامی مهم، روحانیت را از خطر روزمرگی و پراکنده کاری به دور بدارد و هماهنگی و انضباط کاری را در میان آنها افزایش دهد. در این شماره، نگارنده ضمن تشریح آن که اکثر روحانیان کشور جز عده ای معدود، در حد پنج درصد در رده اقشار متوسط و یا ضعیف اقتصادی جامعه قرار می گیرند، معتقد است ایجاد شبهه های مالی درخصوص قشر روحانی صرفا با هدف بدنام کردن روحانیت صورت می گیرد. در ادامه بر استقلال حوزه و روحانیت از دولت، پرهیز روحانیت از هرگونه محافظه کاری و مصلحت اندیشی در پاسداری از آزادی و دیانت مردم و اجرای احکام اسلام و پیشرو بودن سازمان روحانیت در عرصه عدالت گرایی و ظلم ستیزی تاکید می گردد. نگارنده مقاله اعتقاد دارد که سازمان روحانیت باید در تمامی حوزه های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گرفته تا وزارت امورخارجه بر تمامی امور به نحو احسن نظارت داشته باشد و هیچ وقت مغفول دسیسه هایی که سعی در دور کردن حوزه ها از سیاست به بهانه جدایی دین از سیاست دارند، قرار نگیرد. در همان حال، سازمان روحانیت باید همیشه به ساختار درونی خود و مبارزه با عناصر روحانی نما و تصفیه آنها از بدنه روحانیت سخت توجه داشته باشد. در پایان مقاله، نمودار عرصه های کارکردی روحانیت و نیز نمودار پایگاه های سنتی روحانیت در جامعه ترسیم می گردد.

جز وهابیت که شکل گیری آن مستقیما ریشه در اندیشه کلامی سنت اسلامی دارد، دیگر جنبشهای اسلامی دو قرن اخیر جهان اسلام به تاثیر از اندیشه های غربی و فعالیت روشنفکرانی چون سیدجمال الدین، سیداحمدخان هندی و محمد عبده و... شکل گرفتند. جالب آن که این اندیشمندان اسلامی، علیرغم اولین برخوردشان با دنیای غرب و در شرایطی که سیاستهای استعماری اروپا و غرب بر جهان اسلام سایه افکنده بود، در عین توجه به دین اسلام و حتی صاحب نظربودن در این زمینه، شیفتگی خاصی به تمدن جدید غربی از خود نشان دادند و حتی درصدد توجیه اسلام برمبنای توجه به اندیشه و تمدن غرب جدید برآمدند؛ چنان که سیداحمدخان هندی در سفری به انگلستان چنان منقلب شد که حتی مردم هند را در مقابل مردم متمدن غرب، بوزینه تلقی کرد. اما همپای دیرپایی استعمار، فروپاشی خلافت عثمانی، شکل گیری استعمار نو و دولتهای دست نشانده استعمارگران غربی در کشورهای اسلامی، و به ویژه پس از شکست تجربه های توسعه به شیوه غرب در این کشورها، به تدریج شیفتگی اولیه روشنفکران مسلمان به غرب، جای خود را به نوعی طرد اندیشه غربی و جستجوی راه های مبارزه با آن سپرد. بارزترین نمونه این چرخش و جهت گیری فکری از سمت گرایش به سیستم تمدن غربی به سوی تمرکز بر یک روش اسلامی در دنیای تسنن در اندیشه های سلفی گرایانه محمدرشیدرضا قابل جستجو است که علیرغم وجود بن مایه این فکر در اندیشه محمدعبده و سیدجمال الدین، وی در تلفیقی با ناسیونالیسم عربی به آن وجهه ای خاص بخشید که پس از او، هرچه بیشتر بر جنبه های افراطی عربی آن افزوده شد تا اینکه تفکر سلفی، علیرغم خاستگاه روشنفکری اولیه اش، امروزه در همسنخی آشکار با وهابیت عربستان، به نماد بارز جمود فکری و بنیادگرایی افراطی تبدیل شده است و علیرغم آن که در ظهور خود پدیده ای مدرن به حساب می آید، از هر اندیشه ای جز خود بیزاری می جوید. این نحله فکری گرچه پس از حوادث تروریستی اخیر در جهان، معارضان جدیدی در سطح بین المللی پیدا کرده است اما اصلی ترین معارض فکری آن تاکنون تفکر شیعی بوده است. ازاین رو نظام جمهوری اسلامی نیز که براساس اندیشه های شیعی استوار می باشد، از همان آغاز مورد دشمنی آنان واقع شد؛ چنان که در جنگ تحمیلی عراق و ایران، این گروه ها بیشترین کمک را به رژیم بعث نمودند.

در شرایطی که مسائل مربوط به عراق و حق برخورداری از فناوری هسته ای به مهترین مسائل خبری روز در عرصه بین المللی تبدیل شده اند، طرح تشکیل دولت مستقل فلسطینی و ارایه راهکار برای موفقیت آن از سوی یک موسسه تحقیقاتی امریکا (RAND) عجیب می نماید. شگفتی بیشتر از آن جا ناشی می شود که ازیک سو به رغم همه تلاشها مناقشه فلسطین و اسرائیل لاینحل مانده است اما ازسوی دیگر علیرغم مشکلات احتمالی پیش روی دولت آینده فلسطین، تلاش می شود با ارایه راه حل و طرح مباحثی از قبیل ضرورت کمک و سرمایه گذاری های بین المللی، تشکیل دولت مستقل فلسطینی قرین با موفقیت باشد. درواقع باید گفت به رغم درگذشت عرفات و تغییر و تحولات صورت گرفته در رهبری حکومت خودگردان فلسطینی و همسویی بیشتر کادر جدید رهبری فلسطین با فرایند حل و فصل مناقشه موجود، شرایط و قراین از عدم تحقق صلح حکایت می کند. لذا به خودی خود این سوال پیش می آید که پس مقاله حاضر که علیرغم ادعای آن بدون شک می توان گفت دیدگاه امریکایی ها را منعکس می کند در جستجوی چه هدفی است؟ زیرا در شرایطی که هنوز مشکلاتی اساسی بر سر راه مناقشه فلسطین و اسرائیل وجود دارد، سخن گفتن از راه های موفقیت دولت مستقل فلسطینی چندان منطقی به نظر نمی رسد. آیا می توان گفت تحلیلگران مقاله حاضر با مفروض و قطعی دانستن مساله صلح، به طرح این موضوعات پرداخته اند؟ شاید هم آنها قصد دارند با طرح جدی راه حلهای مشکلات مربوط به دولت آینده فلسطین و ارائه چشم اندازی جذاب و فریبنده از این واقعه، افکار عمومی و به ویژه فلسطینی ها را متاثر سازند تا با تجدیدنظر در مواضع و خواسته هایشان، آمادگی بیشتری برای پذیرش صلح از خود نشان دهند. کماآنکه حوادث اخیر برخی جمهوری های سابق اتحاد جماهیر شوروی نیز درواقع بی تاثیر از چنین القائات و ارائه چشم اندازهایی نبود.
لازم به ذکر است که موسسه امریکایی RAND، یک موسسه پژوهشی غیرانتفاعی می باشد و با بهره گیری از گروه های مطالعاتی متعدد، درخصوص چالش های مشخص پیش روی بخشهای عمومی و خصوصی موجود در سطح جهان به تحلیل و ارائه راه حل می پردازد. موسسه مذکور با مامورکردن یک تیم از محققان خود، تحت نظارت دایره مطالعات امنیت بهداشت داخلی و بین المللی (RAND Health Center for Domestic and International Health Security) و همکاری مرکز مطالعات خاورمیانه (Center for Middle East) دو زیرمجموعه موسسه RAND تحقیق فعلی را در راستای تحقیقات حوزه بین المللی خود انجام داده است که ماحصل آن ارائه می گردد.